Column door Roger Weijenberg
In d'n aonloup nao de Vastelaovend, en alle media-aondach die daobij huurt, kump eder jaor opnui dezelfde discussie bovedrieve: is 't noe optoch of is 't cortège? Dees vraog is m'ch in de aofgeloupe weke zeker tien kier gestèld. Is 't eine woord Mestreechser es 't aandert? Wat is good of fout? 't Antwoord is neet zoe sumpel.
Es v'r 't op de ierste plaots dreuver eins kinne weure tot edere Mestreechteneer bès zal begriepe boe v'r 't euver höbbe es v'r optoch of cortège zègke, daan is dat probleem al opgelos. De discussie zal dus neet metein zörge veur groete misverstande, boebij vastelaovendvierders bij wijze vaan spreke in de verkierden optoch/cortège terech koume.
Of 'ne spreker vaan 't Mestreechs de veurkäör gief aon optoch of cortège, is gebaseerd op perceptie en heet meugelek te make mèt ginneratieversjèlle. Veur väöl lui bove de middelbare leeftied, veult cortège dèks aon es gezeuk of geforceerd Mestreechs. De veurnaomste reie heiveur, is tot zie neet bekind waore mèt 't woord in de beteikenis vaan 'carnevalsoptoch'. Toch kump 't woord cortège neet zoemer oet de loch valle.
Boe kump cortège vaandan?
Taolkundeg gezeen is cortège neet zoe'n vreemp woord. Al sinds 1824 weurt 't in de Nederlandse taol gebruuk, aofgeleid vaan 't Franse cortège en 't Italiaonse corteggio. Van Dale gief es beteikenis 'stoet' en 'optocht'. 'n Aander beteikenis in 't Nederlands — in d'n oonzijdege vörm — is 'gevolg'; het cortège van hoogleraren.
Neet allein in 't Nederlands, meh ouch in 't Mestreechs koume v'r 't woord tege. Endepols gebruuk 't in 1955 in zienen Diksjenaer: 'alloh jonges, en avant in groete cortège...'. In de Nuie Mestreechsen Dictionair oet 2004, is cortège es trefwoord opgenome es lètterleke vertaoling vaan 'optocht'.
Société Momus Maestricht - Fondée en 1839
Es v'r wijer trökgoon in d'n tied, koume v'r oet bij de Momus Sociëteit; e gezèlsjap vaan veuraonstaonde hiere, die decennialaank de Mestreechter Vastelaovend höbbe georganiseerd. De sociëteit had ouch 'n eige 'groondwèt', bestaonde oet 11 artikele. Artikel 1 vaan hun groondwèt oet 1840 luide:
Den ierste artikel dee ig ug verhaol
Verget toch neet eur moyerstaol
Rangeert et wie ze spreken in Mastreech
Dan kommen de Momussen aon ut leech
Tot 't Mestreechs vendaog d'n daag, in verhawwing mèt aander stadsdialekte in Nederland, zoe vitaol is en zoeväöl prestiesj heet — in dee zin tot 't door alle laoge vaan de bevolking weurt gesproke — is veur 'n deil te daanke aon de Momus Sociëteit. Zie zörgde veur de instandhawwing vaan 't dialek door veural 't sjrieve vaan 't Mestreechs te stimulere. Nao de opriechting in 1839 woort, daankzij de inspanninge vaan de Momus, aonzeenlek mie Mestreechse dialekliteratuur gepubliceerd. Oet 't milieu vaan de Momus kaome twie vaan de veurnaomste Mestreechse dialeksjrijvers: Guillaume Désiré Lambert Franquinet (1826-1900) en Laurent Polis (1845-1915).
Nao de herzening vaan de Momus-groondwèt in 1879 luide 't 1e artikel:
Den iersten artikel dee heet me gelaote
Mastreechs is de taol die de Momusse praote
In inkel gevallen weurd 't geautoriseerd
Dat me Hollands of Fransch of auch Duitsch debiteert.
De hiere vaan de sociëteit stimuleerde 't gebruuk vaan 't Mestreechs, meh bedeende ziech daoneve ouch gere vaan 't Frans. Zeker es 't góng um mie officieel beriechte of aonkondeginge. Ouch hei-in gebruukde zie 't woord cortège. In 1872 höbbe ze 't in 'n publicatie euver de 'grande cortège'. Heibij zalle ze zeker geïnspireerd zien door hun Waolse naobers, boe cortège du carnaval synoniem is veur carnevalsoptoch. 't Is aonnummelek tot d'n invlood vaan 't Frans deveur heet gezörg tot cortège woort geïntroduceerd in 't stadsdialek vaan Mestreech.
Taolverandering in de Mommezij
't Liekent drop tot 't gebruuk vaan 't woord cortège in 't Mestreechs 'nen tied laank woort gemarginaliseerd, umtot ouch 't gebruuk vaan 't Frans aofnaom. Sinds de jaore '90 vaan de 20e iew zien v'r tot 't woord — mèt naome roond de Vastelaovend — nui leve weurt ingebloze. Me sprik mèt regelmaot vaan de groete cortège.
'n Dergeleke oontwikkeling is euvereges neet nui. In 't Mestreechs weure dèkser wäörd gebruuk of geïntroduceerd, die mèt opzat zoeväöl meugelek aofwieke vaan hunnen equivalent in 't Standaardnederlands, um z'ch op die meneer te kinne oondersjeie. Väöl wäörd die veer noe in 't Mestreechs gebruke zien oets op 'nzelfde meneer geïntroduceerd. De wäörd bougie of callepin zien hei welliech gooj veurbeelde vaan. In de Mestreechse dialekliteratuur veur 1925 kump 't woord bougie bekans neet veur, meh höbbe de sjrijvers 't constant euver keerse.
Al dees oontwikkelinge valle binne de cattegorie taolverandering. Ouch anno 2016 höbbe v'r e nui veurbeeld vaan taolverandering mèt 't opnui introducere vaan 'n aajd Mestreechs woord. De Tempeleers — die euvereges zien veurtgekoume oet de Momus Sociëteit — gebruke sinds dit jaor 'Mommezij' es alternatief benaoming veur de stad Mestreech tijdens de Vastelaovend, es tegehenger vaan 't Braobantse Lampegat (Eindhove) of Oeteldonk (Den Bosch). In de hal vaan de statie hingk e spandook mèt d'n teks: Welkom in de Mommezij! 't Woord weurt door dees actie oet de aw does gehaold en krijg en passant 'n nui beteikenis. De Mommezij waor vreuger neet mie es 'n synoniem veur de Momus Sociëteit: '...hiere vaan de Mommezij'. Oondaanks tot 't woord dit jaor opnui geïntroduceerd weurt, zouw 't zoemer kinne tot 't euver 15 jaor volledeg is ingebörgerd en veurkump in menneg vastelaovesleedsje.
Dus... optoch of cortège?
't Eine woord is neet Mestreechser of Nederlandser es 't aandert en ze höbbe alletwie hun spore verdeend in de taolhistorie vaan 't Mestreechs. De twie wäörd zien, zjus wie in 't Nederlands, synonieme vaanein. G'r kint ze dus zoonder eineg risico te loupe nevenein gebruke.
Twiefelt g'r nog? Of kint g'r gein käös make? Daan zègk g'r mer gewoen Boonte Störm!
Goejt uuch dedoor!
bevat op dit momint
|
Trefwäörd 24030 |
Rijmwäörd 67315 |
Spreekwäörd 1629 |