Op de veurege pagina's höbbe v’r gezeen tot versjijnsele wie assimilatie, elisie en insertie zoewel in ’t Standaardnederlands es in ’t Mestreechs veurkoume. Toch zien dao ouch hiel karakteristieke versjèlle, wie, beveurbeeld, de elisie vaan de slot-n en de slot-t in ’t Mestreechs.
Hei-oonder bespreke v’r nog ’n aontal kinmèrke vaan ’t klaanksysteem vaan ’t Mestreechs. Boe dat relevant is weurt ouch hei edere kier ’n vergelieking gemaak mèt ’t Standaardnederlands. De veurbeelde höbben allemaol betrèkking op medeklinkers.
Nederlandse wäörd die in ’t midde ’nen d-klaank höbbe, gevolg door de schwa-klinker, kriege in ’t Mestreechs miestal ’n j:
armoede - ermooj
kruiden - kruie
ader - aojer
opvoeden - opveuje
broden - broejer
raden - raoje
lade - laoj
reden - reie
luiden - lojje
trede - trej
In sommege wäörd blijf de d gehandhaaf:
leden - lede
redelijk - redelek
De d in adem correspondeert in ’t Mestreechs mèt s: aosem.
De klaank gespeld d heet in ’t midde vaan ’n aontal Mestreechse wäörd ’n t:
bruiden - broete
levend - leveteg
kameraden - kammeraote
vriendelijk - vruntelek
Dit is ouch ’t geval in de verleien tied vaan oonregelmaotege werkwäörd:
(ze) legden - (ze) lagte
(ze) werden - (ze) woorte
(ze) vonden - (ze) voonte
(ze) zeiden - (ze) zagte
Twie Mestreechse wäörd höbbe aon ’t begin ’n t:
dak - taak (ouch: daak)
dunken - tunke
In ’t midde vaan ’n aontal wäörd heet ’t Mestreechs ’n w boe ’t Nederlands ’n d heet:
gouden - gouwe
ouder - awwer
houden - hawwe
ouders - awwers
koude - kaw
schouder - sjouwer
kouder - kawwer
zouden - zouwe
De klaank gespeld g correspondeert aon ’t ind vaan e klein aontal Mestreechse wäörd mèt k (gespeld es gk of k):
aanleg - aonlègk
mug - mögk
brug - brögk
rug - rögk
heg - hègk
terug - trök
(ik) leg - (iech) lègk
(ik) zeg - (iech) zègk
Tösse klinkers correspondeert de stumhöbbende g vaan ’t Nederlands mèt ’n k in ’t Mestreechs in:
zuigen - zoeke
bloedzuiger - bloodzoeker
In lienwäörd oet ’t Frans die in ’t Nederlands beginne mèt j- heet ’t Mestreechs zj-:
jaloers - zjeloes
juist - zjus
jenever - zjenever
jubileum - zjubilei
Nederlandse wäörd die oetgoon op -mt (gespeld -mt of -md) kriege in ’t Mestreechs -mp. Veurbeelde:
beroemd - bereump
(hij) noemt - (heer) neump
beschaamd - besjeemp
(het) rijmt - (’t) rijmp
gedroomd - gedruimp
vreemd - vreemp
(hij) komt - (heer) kump
’n Aontal wäörd die in ’t Nederlands op -n of -nd oetgoon, veuraofgegaange door de klinker o, kriege in ’t Mestreechs de klaank gespeld ng (sommege wäörd höbbe ’ne variant mèt n):
bataljon - batteljong
bouillon - boeljong
beton - betong / beton
karton - kertong
carillon - kerreljong
plafond - plefong / plefon
bonbon - bongbong / bonbon
Sommege Nederlandse wäörd mèt de oonbeklemtoende lèttergrepe pre- of pro-, kriege in ’t Mestreechs per-. Veurbeelde:
apropos - aperpo
processie - percessie
precies - perceis
professor - perfesser
proberen - perbere
profijt - perfiet
proces - perces
proficiat - perficia
De r versjuif ouch in:
contrabas - koonterbas
sacrament - sakkermint
februarie - fibberwarie
secretaris - sikkertaris
contramine - koontermien
contrefilet - koonterfielee
E paar wäörd die in ’t Nederlands ’n r in ’t midde höbbe en ’n l in ’t midde of aon ’t ind, drejje die volgorde in ’t Mestreechs um (ouch hei bestoon variante):
dorpel - dölper / dörpel
mergel - melger / mergel
gorgelen - gölgere / görgele
orgel - ölger / örgel
kervel - kelver / kervel
De klaankcombinatie gespeld sch- (wie in ’t Nederlands woord school) kump in ’t Mestreechs neet veur. In plaots daovaan vinde v’r in ’t Mestreechs de klaank gespeld sj-. Veurbeelde:
scheel - sjeel
schop - sjöp
schoen - sjoon
schrijven - sjrieve
De klaank gespeld sj kin in ’t Mestreechs aon ’t begin vaan e woord veurkoume,wie in sjat (‘schat’) en sjink (‘ham’). Dee klaank kin aon ’t begin vaan e woord ouch gevolg weure door r, wie in sjroep (‘stroop’) en sjrouf (‘schroef’).
Combinaties vaan sj mèt aander medeklinkers zien in ’t Mestreechs neet gebrukelek. In väöl Limbörgse dialekte zien die combinaties wél touwgestande.
Plaotse die ten weste vaan de Panninger Lijn ligke (wie Mestreech en Vinlo)höbbe miestal de oetspraok stad (mèt s-), terwijl plaotse die ten ooste vaan die lijn ligke (wie Eijsde en Remund) de oetspraok sjtad höbbe (mèt sj-).
Aon ’t begin vaan wäörd heet ’t Mestreechs in de volgende combinaties miestal s-:
sl-: slaope - slapen, sloon - slaan
sm-: smeed - smid, smiete - smijten
sn-: snaw - snauw, snóp - snoep
sp-: speule - spelen, spiet - spijt
spl- : spliete - splijten, splinter - splinter
spr-: spraok - spraak, sprunk - sprong
st- : stom - stom, stoon - staan
str-: straank - ontzag, striep - streep
De mieste Mestreechtenere spreke dees wäörd oet mèt s, meh wee good luustert zal ouch dèks de oetspraok mèt sj hure. Dus: sjlaope in plaots vaan slaope, sjtom in plaots vaan stom, etc.
In väöl Limbörgse dialekte kump de klaank gespeld sj ouch veur aon ’t ind vaan wäörd, beveurbeeld in flesj (‘fles’), vösj (‘vis’) en wesj (‘was’). In ’t Mestreechs vinde v’r in die gevalle miestal ’n s:
doors - dorst
mins - mens
fles - fles
veers - vers
keers - kers
vleis - vlees
Op deze regel bestoon wel e paar oetzunderinge:
braatsj - brui
mösj - mus
kwatsj - smak
lótsj - zuigspeen
kuusj - varken
watsj - oorvijg
Väöl regelmaotege werkwäörd vörme hunne verleien tied in ’t Nederlands mèt d’n oetgaank -te (in ’t inkelvoud) of -ten (in ’t miervoud). ’t Mestreechs heet hei in alle gevalle d’n oetgaank -de, behalve in d’n 2e persoen inkelvoud (diech lachdes). D’n twiede persoen beleefheidsvörm en d’n twiede persoen miervoud kriege soms d’n oetgaank -det (Geer wèrkdet).Veurbeelde:
hij lachte - heer lachde
wij wachtten - veer wachde
zij werkte - zie wèrkde
U rookte - Geer roukde
In ’t Mestreechs vinde v’r -de in plaots vaan -te ouch in ’n aontal zelfstandege naomwäörd. Endepols gief evels ouch de vörm mèt -te. Veurbeelde:
breedte - breidde / breidte
duurte - deurde / deurte
diepte - deepde / deepte
hoogte - huugde / huugte
drukte - drökde / drökte
lengte - lengde / lengte
In e paar gevalle zien v’r tot wäörd die in ’t Nederlands in ’t midde ’n w höbbe,gevolg door de schwa-klinker, in ’t Mestreechs ’n j kriege:
duwen - duie
spuwen - spije
sneeuwen - snieje
wenkbrauwen - ougsbraoje
Wäörd die in ’t Nederlands mèt zw- beginne höbbe miestal ouch zw- in ’t Mestreechs. Veurbeelde:
zwaaien - zwejje
zweet - zweit
zwaar - zwoer
zwemmen - zwumme
Veur e paar wäörd gief Endepols ouch de oetspraok mèt zjw-, die heer besjrijf es ‘met affekt’. Veurbeelde:
zjwens - pak slaag
zjwijn(d)erij - zwijnerij
Allewijl is de oetspraok mèt zj- in dees wäörd neet oongebrukelek: zjwoer, zjwumme, etc.
Trefwäörd 24028 |
Rijmwäörd 67311 |
Spreekwäörd 1622 |